تاثیر فضای مجازی و هوش مصنوعی بر ادبیات فارسی

اثرات فضای مجازی بر ادبیات فارسی نمونه موردی درس طوطی و بازرگان

نویسندگان  دکتر علی اکبر کمالی نهاد | معصومه کمری تابستان ۱۴۰۳

 

چکیده

فضای مجازی به عنوان یک پدیده‌ی نوین در عصر اطلاعات، تأثیرات گسترده‌ای بر ابعاد مختلف زندگی انسان‌ها از جمله آموزش و یادگیری داشته است. توسعه و گسترش فضای مجازی، اینترنت و اخیرا هوش مصنوعی سبب ایجاد تحوالت مهمی در همه حوزه های علمی و فرهنگی بالاخص حوزه ادبیات فارسی گردیده است. همچنین فراگیر شدن استفاده از فضای مجازی، این فرصت را در اختیار همه مخاطبان قرارداده است تا به ارائه نظر و نقد آثار ادبی منتشر شده در این فضا بپردازند که این خود سبب فراوانی و البته سطحی شدن نقد ها در این فضا گردیده است. این پژوهش بر آن است تا به بررسی تأثیر فضای مجازی بر ادبیات فارسی بپردازد، فواید و کاستی های آن را در مقوله های مختلف توضیح دهد. در این مقاله، نقش و اهمیت فضای مجازی در درس ادبیات فارسی بررسی می‌شود. ابتدا به تعریف و معرفی فضای مجازی پرداخته می شود و سپس تأثیرات مثبت و منفی آن بر یادگیری زبان و ادبیات فارسی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در ادامه این نتیجه حاصل می شود که استفاده از ابزارهای دیجیتال و اینترنت در فرآیند آموزش، علارغم تمام مشکلات می‌تواند به ارتقای سطح دانش و توانایی‌های زبانی دانش‌آموزان کمک کند. همچنین، فرصت‌هایی برای دسترسی به منابع متنوع و افزایش انگیزه‌ی یادگیری فراهم می‌کند. با این حال، چالش‌هایی نظیر انتشار اطلاعات نادرست و کاهش تمرکز نیز از معایب این فضا به شمار می‌ روند. در پایان سعی شده یکی از داستان های کتاب ادبیات فارسی به عنوان نمونه موردی بررسی شود و اثرات و مزایای فضای مجازی را در این خصوص مورد بحث قرار گیرد. در این مطالعه منظور از فضای مجازی هر بستری که به صورت برخط و آنلاین در دسترس عموم قرار دارد مانند شبکه های اجتماعی، سایت، نرم افزار های آموزشی و … می باشد. در نهایت پیشنهاداتی برای استفاده بهینه و مؤثر از فضای مجازی در آموزش ادبیات فارسی ارائه شده است.

کلمات کلیدی: فضای مجازی، اینترنت، شبکه های اجتماعی، هوش مصنوعی، آموزش آنلاین، ادبیات فارسی.

 

مقدمه

فضای مجازی یا فضای سایبری، مفهومی است که برای نامیدن مجموعه ای از ارتباطات درونی انسان ها از طریق کامپیوتر و وسایل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی به کار می رود. دو عنصر اصلی این فضا که در اغلب تعاریف بر آنها تمرکز می شود: اشتراک گذاری و تعامل است. اشتراک گذاری اطلاعات و تعامل میان فردی که به راحتی در این فضا امکانپذیر است، بستر را برای تحوالت اجتماعی و فرهنگی، هنری و ادبی فراهم می کند. عبور از جهان سنتی و پیش رفتن به سوی مظاهر مدرنیسم و پست مدرنیسم، فرهنگ و بسترهای متناسب با خود را طلب می کند. جهان مدرن و پست مدرن، جهان تصاویر و رسانه هاست و این قدرت و نفوذ به حدی گسترش یافته است که گاه تصاویر، عینی تر و حقیقی تر از امور واقعی به نظر می رسند. زندگی در چنین جهانی، نیازمند مجهز شدن به ابزارهای فرهنگی و اجتماعی بسیاری است تا بتوان از فرصت ها، امکانات و توانمندی های این فضا بهره مند گردید و تهدیدها و مخاطرات آن را کاهش داد. به طور کلی می توان ابداع اینترنت و گسترش فضای مجازی را یکی از مهمترین دستاورد های بشر در قرن اخیر به شمار آورد که تأثیر بی چون و چرایی بر تمامی جوامع بشری بر جای نهاده است، گرچه میزان و شدت و ضعف این تأثیرات بر تمام جوامع و همچنین برای تمامی اقشار و گروه های سنی یکسان نیست، اما می توان گفت که بخش بزرگی از جمعیت جهان را درگیر تأثیرات خود نموده است. در واقع به تناسب بهره مندی جوامع از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و ایفای نقش در ارتباطات و تعامل بین مردم، تغییرات اجتماعی شتاب و شدت بیشتری می گیرد. از این رو بیان این که بین فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و شکل گیری زندگی اجتماعی پیوندی استوار برقرار شده است مفهومی اغراق آمیز نیست. علاوه بر تأثیراتی که فضای مجازی بر ساختارهای فرهنگی جوامع و مناسبات اجتماعی و سبک زندگی افراد بشر نهاده است، ادبیات ملت ها نیز به شدت تحت تأثیر فضای مجازی و رسانه های جمعی قرار گرفته است. در این میان، ادبیات فارسی نیز در حوزه های شعر و نثر و همچنین نقد ادبی و قواعد نوشتاری دچار تغییراتی شده است که بخشی از آنها سبب رشد و بالندگی آن گردیده و بخشی نیز، جزو مضرات و معایب فضای مجازی است و سبب رکود، رخوت و سستی بخش هایی از زبان و ادبیات ما در سال های اخیر شده است. این مقاله در پی آن است که تأثیر فضای مجازی را بر ادبیات فارسی بالاخص در کتب درسی مورد بحث و بررسی قرار داده و نقاط قوت و ضعف آن را روشن نماید. به همین خاطر ابتدا تاثیرات فضای مجازی بر موارد کلی بررسی می گردد و سپس اثر آن بر دروس ادبیات فارسی شرح داده می شود.

 

اثر فضای مجازی بر قواعد نوشتار در ادبیات فارسی

از گذشته تاکنون، نوشتار در بسترهای مختلفی نمود یافته است؛ از کتاب ها و رساالت گرفته تا روزنامه ها و مجلات و پس از آن نوشتن در فضای مجازی. نوشتار در فضای مجازی نیز مراحل متفاوتی را از سر گذرانده است که عمومی ترین شکل آن نوشتن در فضایی مثل فیسبوک و پس از آن وبلاگ ها و سایت ها بوده است؛ اما امروزه رسانه های بسیار و انتخاب های بیشتری پیش روی مخاطبان قرار دارد که شبکه های اجتماعی مثل تلگرام و اینستاگرام پرطرفدارترین آنها هستند. فراوانی استفاده از این فضا، تأثیرات متعددی بر شیوه نگارش فارسی برجای نهاده است که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت. دانشمندان علم زبان تا پیش از قرن هجدهم بر این باور بودند که تنها شکل مقبول و مورد اعتنای زبان، زبان کتابت است. از این رو بی اعتنا به دیگر شکل های رایج آن میان اقشار و طبقات مختلف اجتماع، شکل های دیگر زبان را، صورت های عامیانه و فاسد زبان فصیح به شمار می آوردند، اما این فرض با مطالعاتی که از اواخر قرن هجدهم و نیمه اول قرن نوزدهم از جانب دانشمندان مغرب زمین انجام گرفت یکسره دگرگون شد. پیگیری این تحولات در تاریخ زبان تا به امروز، نشان می دهد که پیدایش و رشد و گسترش فضای مجازی و به دنبال آن ورود گسترده عامه مردم بدین فضا و مشارکت آنان در انتشار متون، تا چه اندازه بر روند حرکت زبان به سوی زبان محاوره و نوعی از کتابت که محصول این شیوه نگارش است، اثرگذار بوده است. تحولاتی که تحت تأثیر فضای مجازی، در زبان و نوشتار امروز فارسی پدید آمده است در هر حال نیاز به بحث و بررسی خواهد داشت. فضای مجازی به عنوان سایه فضای واقعی و از طریق تمرکز پردازش و جابه جایی اطلاعات، توانایی شبیه سازی فعالیت ها و ساختارهای فضای واقعی را داشته و این شبیه سازی را با اثربخشی در فضای واقعی انجام می دهد؛ از این رو باید علاقه و هیجان مخاطبان برای عرضه آثار هنری و ادبی خود در این فضا را فرصت و امکان جدیدی بدانیم که بسته به میزان مهارت جوامع در بهره وری از آنها، می تواند آثار مثبت و منفی بسیاری داشته باشد. یکی از مزایای انتشار شعر و نوشته ها در فضای مجازی، آن است که امکان خوانش آن متن و نوشته توسط مخاطبان بیشتری فراهم می گردد و خواننده می تواند بارها، آن نوشته را مرور کند. از سوی دیگر، نویسنده می تواند از علایق مخاطبان عام اثرش مطلع گردد؛ اما به نظر می رسد که در کنار فراوانی انتشار آثار در فضای مجازی، بتوان معایب بسیاری نیز برای آن برشمرد. اهمیت زبان به کار رفته در فضای مجازی آنجا پررنگ تر می گردد که بدانیم نویسندگان رئالیست، زبان را ابزاری برای توصیف جهان می دانستند، اما مدرنیست ها زبان را از بیان واقعیت قاصر می دانستند؛ و برخالف عقیده آنها، پسامدرنیست ها زبان را به وجود آورنده جهان ما، دانش ما درباره جهان و نیز هویت ما می دانند. در عصری که زبان و قدرت رسانایی آن می تواند به هویت ها رنگ ببخشد و انتقال دهنده دانش و فناوری و همچنین فرهنگ و هنر یک سرزمین باشد، نقش رسانه ها و فضای مجازی در به کارگیری فرم خاصی از زبان، می تواند سبب رشد و بالندگی آن یا تغییراتی در جهت تخریب آن باشد، به عبارت دیگر باید پذیرفت که میان زبان و فضای مجازی و رسانه ها رابطه ای دوسویه برقرار است که همواره بر یکدیگر اثرگذار خواهند بود. اولین و البته مهمترین ویژگی فضای مجازی آن است که این امکان را در اختیار همه مخاطبان عام و خاص خود قرار می دهد که به انتشار آثار و نوشته هایشان بپردازند، همین امر سبب می گردد که افراد کم سن و سال و همچنین افراد کم سواد نیز دست به کار شوند و اشعار و دلنوشته هایشان را به اشتراک بگذارند، این امر، خود آسیب های بسیاری بر نوشتار فارسی وارد کرده است. آفت و آسیب اصلی انتشار آثار سست در فضای مجازی آنگاه بیشتر خود را نشان می دهد که این نویسندگان جوان و اغلب کم سواد در توهم حقیقت این فضا غوطه می خورند و تعریف و تمجیدهای خوانندگانشان را حقیقی می پندارند و گمان می کنند که اثری بی نقص ارائه داده اند. علاوه بر این امر، برخی از مخاطبان فضای مجازی، قرائت درستی از آثار منتشر شده ندارند که می تواند روایت ها و قرائت های کژ و مژی از شعر یا نوشته داشته باشد و چه بسا او را نسبت به آن متن ادبی برای همیشه بی علاقه کند.

 

تأثیر فضای مجازی بر اصالت و هویت ادبیات فارسی

امروزه آسیب شناسی فضای مجازی در ارتباط با ادبیات فارسی یک ضرورت غیرقابل انکار است زیرا همگان خوب می‌دانند که زبان فارسی از اجزای اصلی هویت ملی است و باید با هر آنچه که باعث تخریب و از میان رفتن آن می‌شود برخورد شود، امروزه گسترش امکانات اینترنتی موجب تغییرات و تحولات مهمی در زندگی بشر شده و حتی بر چگونگی گفتار و نوشتار وی در فضای مجازی تاثیر بسزایی داشته است.

همچنین در حال حاضر شاهد شیوه‌ های تازه ادبی در شعر و در نثر ادبی نیز هستیم، از سویی فراگیرشدن استفاده از اینترنت در حوزه زبان و ادبیات فارسی دارای محاسن و معایبی است از جمله محاسن آن می‌توان به سرعت اشتراک‌گذاری و تعامل اندیشه ‌ها و افکار و عقاید انسان‌ ها با یکدیگر اشاره کرد و تاثیر و قدرتی که اینترنت و امکانات دیجیتالی در هماهنگ کردن چند حس آدمی به طور همزمان برای دریافت آن در ذهن دارد همچون تصاویر، آهنگ ها و متن ها، همگی این توانایی ها برای بشر بسیار خوشایند است. علاوه بر تاثیراتی که فضای مجازی بر ساختار اجتماعی و سبک زندگی بشر داشته است، ادبیات و زبان انسان را نیز به شدت تحت تاثیر قرار داده و از جهاتی باعث رشد و بالندگی و از جهاتی موجب سستی و زیان آن شده است.
از آنجا که دانشمندان علم زبان بر این باورند که تنها شکل ماندگار و مورد اعتمادتر یک زبان، شکل نوشتاری آن است و نه شفاهی، اما در این زمینه رشد روز افزون فضای مجازی و کاربرد زبان برای انتقال اندیشه و ارتباط میان انسان‌ها باعث شده متاسفانه زبان محاوره و شفاهی در کسوت کتابت، جای نوشتار را بگیرد و این شبیه‌سازی اثرات مخربی بر چگونگی بهره گیری درست از زبان فارسی داشته است.

آثار ماندگار و کهن زبان فارسی مانند آثار سعدی و مولانا ماندگاری شان در گرو نوشتار مطابق با آئین نگارش دستور زبان فارسی بوده است و بی ‌گمان در آن زمان هم زبان شفاهی از کتبی جدا بوده، اما زبان کتبی برای ما ماندگار است، در حال حاضر وجود ناهنجاری‌های متعدد و سلیقه‌ای بودن نوشتار در فضای مجازی بدون رعایت آداب و قوانین آسیب‌های عمیقی بر پیکره زبان و ادبیات فارسی وارد می‌کند، آسیب‌های که شاید در دراز مدت رفع و اصلاح‌ها بسیار مشکل باشد. در بررسی داستان طوطی و بازرگان از مثنوی معنوی که در کتب درسی ادبیات فارسی قرار دارد همه این جزئیات در بخش مربوطه شرح داده می شود.

از جمله تاثیرات مخرب دیگری که فضای مجازی در این حوزه بر جای گذاشته است کاربرد واژه های بیگانه و نامأنوس بوده؛ در این زمینه واژگان بیگانه و خارجی آن هم با حروف فارسی و بسیار ناپسند بکار برده می شوند، مثلاً کاربران می‌نویسند: چند “مین” دیگه میام، به جای واژه صحیح انگلیسی” minutes “، در بخش بعدی غلط های املایی رایج در فضای مجازی را توضیح می دهیم.

 

غلط های املایی در فضای مجازی

از آنجایی که ویژگی اصلی فضای مجازی سرعت تبادل اطالعات است و سرعت بالا عموما دقت را پایین می آورد. در فضاهایی مانند تلگرام که گپ ها با سرعت بالا صورت می گیرند و مطالب غالباً از پیش آماده نمی شوند؛ حتی در میان متخصصان ادبیات و نویسندگان و ویراستاران نیز احتمال خطا هست؛ اما معمولاً متخصصان با فرستادن اصلاحیه، خطاها را آشکار و رفع می کنند، ولی در میان عموم مردم، چنین فرهنگی رواج ندارد، اولاً به این دلیل که اهمیت درست نویسی برای اغلب مردم آشکار نیست و ثانیاً به این علت آشکار که واقعاً بیشتر مردم ما بلد نیستند درست بنویسند. البته پاره ای از این غلط ها در حروف نگاری پدید می آید که خطای نویسنده و ناسازگاری فضای الکترونیکی با خط فارسی نیز در آن دخیل است. پاره ای دیگر ناشی از کم سوادی این نویسندگان است که عمومیت دارد. نمونه هایی از این دست غلط های املایی عبارتند از: گزاشتن به جای گذاشتن/ راجب به، به جای راجع به/ حاظر به جای حاضر/ سپاسگذار به جای سپاسگزار/ مطمعن به جای مطمئن/ توجیح به جای توجیه/ ترجیه به جای ترجیح/ خاب به جای خواب/ خاهش به جای خواهش. در این بین یکسری موارد دیگر همانند کلمه چند مین به جای چند دقیقه و خیلی موارد دیگر نیز به این عبارات اضافه گردیده و فاجعه را عمیق تر کرده است.

 

تأثیر منفی فضای مجازی بر ادبیات فارسی

همانطور که در بخش های قبلی ذکر شد کاربرد لاتین نویسی (فینگلیش) در عبارت نویسی به جای کاربرد حروف فارسی که متاسفانه در بین نوجوانان، جوانان و دانشجویان بسیار پرکاربرد است، ماحصل تأثیر منفی فضای مجازی بر ادبیات فارسی است، مثلا نوشتن: Salam Vaght shoma bekheyr بجای سلام وقت شما بخیر و یا کاربرد بسیار فراوان، اوکی یا اوک یا ok به جای کلمه سپاس فارسی و امثال این ها…

وجود غلط ‌های بالای املایی به صورت آگاهانه به دلیل شتاب زدگی و یا نا آگاهانه به دلیل کم دانشی و عدم تلاش برای رفع و یا اصلاح آن از دیگر آثار مخرب فضای مجازی بر زبان و ادبیات فارسی می باشد که تاثیری بر فضای شعر و سرایش اشعار و کوتاه نویسی به جای قالب بندی‌های بلند مثنوی، قصیده و غزل به وضوح به چشم می‌خورد. در فضای مجازی اشعار دیجیتالی و یا تصویری چگونگی چینش واژگان به طور سلیقه‌ای به بهانه بی حوصلگی یا کمی زمان برای مخاطبین خود، از دیگر آثار مخرب ایجاده شده طی سال‌های اخیر به شمار می‌رود.

از سوی دیگر امروز در فضای مجازی تولید آثار ادبی فاخر و کلاسیک جای خود را به آثار سطحی و عامیانه داده است، زیرا انتشار این آثار کم بها و کارشناسی نشده، بدون دردسر و به آسانی در سطح وسیعی منتشر شده و در اختیار جامعه قرار می‌گیرد و خودبینی و غرور نابجا را برای نویسنده آن به همراه دارد و نویسندگان سطحی نویس با خودخواهی و بدون رنج، توجه اذهان عمومی را به خود جلب کرده و کالای بی ارزش خود را روز به روز به بازار ادبی عرضه می‌کنند و به خورد مخاطب می ‌دهند.

باید اعتراف کرد فضای مجازی، از نظر اطلاع‌ رسانی و در میان گذاشتن نظر با خوانندگان، سطح وسیعی را اشغال کرده است، اما برای مردم بی‌حوصله که سریعاً قصد دارند به ‌نتیجه برسند، فضاهای گسترده اما کم‌عمقی را فراهم کرده است، ممکن است خواننده ‌های نوشته ‌های مجازی به ‌صورت اعم فراوان باشند، شاید بتوان گفت این فضا برای اطلاع‌رسانی مفید است نه برای الگوسازی. در این فضا کار آموزگاران و معلمان بسیار سخت تر از قبل شده که ابتدا باید این فرهنگ و رسوم غلط را از ذهن دانش آموزان پاک کنند سپس فرهنگ و ادبیات غنی فارسی که برگرفته از متون مرجع عالی قدر و همین کتاب درسی ادبیات فارسی را به مرور زمان به آنها دیکته کنند. استفاده از فضای مجازی در تدریس دارای مزایای بسیاری است، اما معایب و مضراتی نیز وجود دارد که ممکن است بر کیفیت آموزش تأثیر منفی بگذارد. در زیر به برخی از این مضرات اشاره شده است:

۱. کاهش تعامل حضوری

یکی از مهم‌ترین مضرات استفاده از فضای مجازی در تدریس، کاهش تعامل حضوری بین مدرس‌ها و دانش‌آموزان است. ارتباط چهره به چهره و تعاملات زنده از نظر تربیتی و آموزشی اهمیت زیادی دارند که در فضای مجازی به طور کامل قابل جایگزینی نیستند.

۲. کاهش تمرکز و توجه

فضای مجازی می‌تواند به راحتی باعث حواس‌پرتی و کاهش تمرکز دانش‌آموزان شود. وجود تبلیغات، لینک‌های مختلف و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند توجه دانش‌آموزان را از محتوای آموزشی منحرف کند. بنابراین بسیاری از دانش آموزان به دلیل استفاده از رسانه‌های اجتماعی تمرکز خود را از دست می‌دهند و این اغلب منجر به از بین رفتن برتری تحصیلی آن‌ها می‌شود.

۳. استفاده از رسانه‌های اجتماعی اعتیاد آور است

رسانه‌ های اجتماعی به دلیل وابستگی بیش از حد دانش آموزان به آن حواسشان را پرت می‌کند. این وابستگی بیش از حد باعث می‌شود که دانش آموزان به رسانه ‌های اجتماعی معتاد شوند و این تأثیر منفی بر چنین دانش آموزانی در داخل و خارج از مدرسه وجود دارد.

۴. مشکلات فنی

مشکلات فنی مانند قطع شدن اینترنت، نقص‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری می‌توانند فرآیند تدریس را مختل کنند. این مشکلات می‌توانند به وقفه‌های ناخواسته در آموزش منجر شده و تجربه یادگیری را برای دانش‌آموزان نامطلوب کنند.

۵. تضعیف مدیریت زمان در دانش آموزان

دانش آموزان در مدرسه معمولا با تقویم تحصیلی مواجه هستند که باید به آن پایبند باشند. با توجه به تقویم تحصیلی دانش آموزان تکالیف خود را انجام می‌دهند، به کلاس‌ها مراجعه می‌کنند یا برای امتحان پایان ترم حاضر می‌شوند. با این حال، رسانه‌های اجتماعی مانع مدیریت زمان می‌شود، زیرا یک دانش آموز می‌تواند ساعت‌ها در رسانه‌های اجتماعی زمان خود را صرف کند و انجام کارهای ضروری خود را فراموش کند.

۶. عدم دسترسی همگانی

همه دانش‌آموزان به اینترنت پرسرعت و دستگاه‌های مناسب برای شرکت در کلاس‌های آنلاین دسترسی ندارند. این مسئله می‌تواند باعث ایجاد نابرابری‌های آموزشی شده و فرصت‌های یادگیری را محدود کند.

۷. زورگویی سایبری

یکی از آسیب ‌های مخرب و تاثیر دنیای مجازی در آموزش، زورگیری سایبری است. قلدری سایبری به معنای استفاده از ارتباطات الکترونیکی برای قلدری به شخص خاصی است، این کار معمولاً همراه با ارسال پیام ‌هایی با ماهیت تهدید کننده است. قلدری سایبری در رسانه‌ های اجتماعی شایع است و منجر به موارد متعددی از جمله خودکشی دانش آموزان شده است.

۸. کاهش کیفیت آموزش

تدریس در فضای مجازی نیازمند مهارت‌های خاصی است که ممکن است همه معلمان به اندازه کافی با آنها آشنا نباشند. عدم توانایی در استفاده صحیح از ابزارهای دیجیتال و نبود آموزش‌های مناسب برای معلمان می‌تواند به کاهش کیفیت تدریس منجر شود.

۹. عدم بازخورد فوری

یکی از مشکلات تدریس مجازی، عدم امکان دریافت بازخورد فوری از دانش‌آموزان است. در کلاس‌های حضوری، معلمان می‌توانند واکنش‌های دانش‌آموزان را به سرعت مشاهده کرده و تدریس خود را بر اساس نیازهای آنی آنها تنظیم کنند. این امکان در تدریس آنلاین به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.

۱۰. تنبل شدن دانش آموزان

رسانه‌های اجتماعی دانش آموزان را تنبل می‌کند زیرا اکثر دانش آموزان ترجیح می‌دهند برای پروژه‌های خود در خانه بمانند و نظر نویسنده مقاله‌های موجود در دنیای مجازی را کپی و جایگذاری کنند تا برای یافتن یافته‌ها، پرس و جوها و اظهار نظر مستقل به کتابخانه مراجعه کنند.

۱۱. مشکلات مربوط به ارزیابی

ارزیابی دانش‌آموزان در فضای مجازی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. از یک سو، ارزیابی‌ها ممکن است به دلیل تقلب و عدم شفافیت نتایج دقیق را نشان ندهند و از سوی دیگر، ابزارهای ارزیابی آنلاین ممکن است به اندازه کافی کارآمد نباشند.

۱۲. کمبود انگیزه و احساس تنهایی

دانش‌آموزان ممکن است در فضای مجازی احساس تنهایی کنند و انگیزه خود را برای یادگیری از دست بدهند. نبود تعاملات اجتماعی و محیط کلاس حضوری می‌تواند باعث کاهش انگیزه و احساس انزوای دانش‌آموزان شود.
به طور کلی استفاده از فضای مجازی در تدریس مخصوصا دروس علوم پایه و ادبیات فارسی می‌تواند چالش‌ های متعددی به همراه داشته باشد که بر کیفیت آموزش و یادگیری تأثیر منفی بگذارد. کاهش تعامل حضوری، مشکلات فنی، نا برابری در دسترسی به امکانات، و کمبود مهارت ‌های دیجیتال در میان معلمان از جمله این چالش‌ ها هستند. توجه داشته باشید که مزایا و تاثیر دنیای مجازی در بهبود آموزش و پیشرفت کودکان کاملا اثبات شده است. اما بهتر است برای استفاده کودکان خود از دنیای مجازی محدودیت‌هایی را تعیین کنید و بر نحوه برگزاری کلاس آنلاین و استفاده آن‌ها نیز نظارت داشته باشید تا معایب دنیای مجازی باعث اختلال در روند آموزش کودکان نشود. برای مقابله با این مشکلات، لازم است که برنامه‌ های آموزشی مناسب در راستای حل این مشکلات در نظر گرفته شود که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.

 

فضای مجازی و شعر در ادبیات فارسی

در این سال ها شاعران جوان و غیر حرفه ای، اشعار فراوانی را بدون رعایت معیارهای شعری در سایت ها و وبلاگ های ادبی بارگذاری کرده اند که در مجموع، سبب از میان رفتن مرزها میان قالب ها و انواع ادبی و همچنین تأثیرگذاری بر ذائقه مخاطبان عام گردیده است. این در حالی است که در دهه های قبل از انقلاب اسلامی، هر سبک ادبی و هنری، شعر و شاعران متعلق به خود را داشت و این تعلق و تفکیک در مجلات ادبی نمود و انعکاس می یافت و قالب بندی ها تقریباً مشخص بود؛ اما در شعر اینترنتی این دهه این قالب بندی ها و نظم ها به صورت آشکار بهم ریخته و نابسامان است. جهان معاصر، عرصه شتاب و تحولات سریع است و زندگی در شهرها و گرفتار شدن در تنگنای زندگی ماشینی، سبب کم حوصلگی شهروندان و تمایل انسان معاصر به کم کوشی است، این تمایل و گرایش را در عرصه های ادبی به ویژه شعر نو و همچنین رباعی های معاصر به وضوح می توان لمس کرد، زیرا پیام هر چقدر کوتاه تر باشد، موثرتر است و اشعار کوتاه، این نقش را به نحو احسن، اجرا می کنند. علاوه بر استفاده بیشتر از قالب های کوتاه، از جهت مضمون نیز، برخالف شعرهای سنتی که غالباً مفهوم گرا بودند؛ شعر امروز، به ویژه آنها که در فضای مجازی منتشر می گردند، بیش از هر چیز به فرم توجه دارند و در آنها احساسات شخصی و آنی، جای مفاهیم عمیق را گرفته است. در این دهه، اینترنت و تجربه دیجیتالی شدن نمود پر رنگ تری در جامعه ایرانی پیدا کرد و مصرف اینترنت همانند دیگر اقلام ضروری، به جزء لاینفک زندگی روزمره ایرانی ها تبدیل شد. این امر با وجود فراز و فرودهای بسیار در سال های پس از آن، سبب ترویج نوعی فرهنگ خود بیانگری و ستیز با خود سانسوری بود. شاعر و نویسنده در فضای باز پیش رو، تلاش می کند که عواطف و احساسات خود را با صراحت بیشتری بیان کند، گرچه بیم آن نیز هست که مخالفان بر او بتازند، اما بروز و ظهور صداهای خاموش (نویسندگان و شاعرانی که آثار چاپی ندارند) از بطن جامعه ایرانی فرصت کم نظیری است که فضای مجازی در اختیار شاعران و نویسندگان این نسل و مخاطبان آنها قرار داده است که باید آن را مغتنم شمرد و در مسیر درست از آن بهره جست. تبادل آرا و اندیشه ها در فضای مجازی و در این سال ها موجب خلق اشعاری مشترک با ماهیتی چندصدایی گردید. اینگونه از اشعار نتیجه همدلی و همفکری چند شاعر است که در ظاهر، پراکنده، اما در واقع همگرا است و شاعران خود را ملزم می دانند که با مانیفست خود وارد جریان شعر شوند. در اینگونه از اشعار، اصل بر بداهه سرودن و نمایش واقعیت ها است.

 

فضای مجازی و نثر در ادبیات فارسی

در دوره ی معاصر ادبیات فارسی نثر، منزلتی را در فرهنگ و ادبیات ما کسب کرد که در دوره های قبلی، شعر از آن برخوردار بود. بخش اعظم ادبیات کهن ما به شعر نوشته شده است و در واقع نثر در دوره های گذشته بیشتر برای نگارش متون غیر ادبی به کار می رفت، مثلاً برای نوشتن تاریخ یا سفرنامه یا رساله های فلسفی و عرفانی. در عصر حاضر که پیشرفت در تکنولوژی به ویژه شبکه جهانی اینترنت، علوم گوناگون را متأثر ساخته، نثر فارسی نیز همچون شعر از این موضوع تأثیر پذیرفته است. برخی از انواع نثر و قالب ها و صورت های کهن چون مقامه، انواع نثر مصنوع و متکلف و یا نثر موزون از بین رفته یا کمرنگ شده اند و در مقابل به مقتضای علم روز و نیاز زمانه، انواع جدیدی مانند: نثر دانشگاهی، نثر فکاهی و… پدید آمده است. قصّه، داستان بلند و کوتاه، لطیفه، تمثیل، نامه، زندگینامه و نمایشنامه تثبیت شده اند و در فضای مجازی با پذیرفتن اشکال و موضوعات جدید به کار می روند. فضای مجازی از سویی عرصه ای است مناسب برای ارائه انواع متون منثور فاخر گذشته و از سوی دیگر زمینه ای برای ارائه متون با روش و رویکرد جدید است. همچنین در این فضا، کتاب های صوتی به ویژه در حوزه ی ادبیات کودک و نوجوان کاربرد وسیع یافته است. یکی از دلایل این امر، پوشش کم توجهی والدین به کودکان در زندگی پرمشغله و پرهیاهوی امروز است، نیز مثل ها و حکمت ها به همراه تصاویر و انیمیشن و فیلم و موسیقی در فضایی جدید و برای مقاصدی نوین عرضه می شوند. لازم به ذکر است که در کنار این تحولات، پاره ای از آثار منثور و مکتوب متقدم که پیش از این فقط از طریق کتاب های کاغذی منتشر می شدند، در قالب نسخه های pdf و کتاب های صوتی به آسانی در دسترس همه قرارگرفته است. شکل ها و قالب های جدید نگارش متون منثور که در ادبیات گذشته ما سابقه نداشته و با شبکه جهانی اینترنت به وجود آمده اند، عبارتند از: وب نوشته ها و داستان های مینیمال. در این دو بخش تاثیر فضای مجازی بر نثر و شعر بررسی شد، این تاثیر می تواند در کتب درسی ادبیات فارسی بسیار مثبت و سازنده باشد، اما همانطور که عنوان شد فضای مجازی بسیار وسیع تر از این موارد هست و باید از بسیاری مسائلی که مطرح شد در این فضا به خصوص در شبکه های اجتماعی اجتناب کرد و فرهنگ سازی به درستی در مدارس اعمال شود که همواره اصالت ادبیات و هویت ادبیات فارسی مقدم بر هر چیزی اعم از فضای مجازی و غیره و ذالک باشد.

 

فضای مجازی و نقد ادبی در ادبیات فارسی

دانش نقد ادبی نیز به مانند دیگر انواع ادبی (شعر و داستان) تحت تأثیر فضای مجازی، دچار نوعی دگرگونی شده است. نقد را، تشخیص محاسن و معایب سخن و نشان دادن بد و خوب اثر ادبی و نیز هنر ارزیابی یا تحلیل آثار ادبی در پرتو دانش و ادب و نزاکت دانسته اند. بر این اساس، منتقد ادبی باید با صنایع و فنون ادبی، دستور زبان، سبک شناسی، قواعد نگارشی و نظریات و مکتب های جدید ادبی آشنا باشد و علاوه بر ادبیات و تاریخ ادبیات، از علوم دیگر همچون: سیاست، جامعه شناسی، روانشناسی، تاریخ و… نیز شناخت و آگاهی کسب کرده باشد. از این رو می توان گفت آنچه که امروز در فضای مجازی پس از خوانش آثار ادبی اعم از شعر و داستان، از سوی مخاطبان عام عرضه می گردد، نقد به معنای دقیق آن نیست، بلکه نوعی اطلاع دادن از خوانده شدن آن اثر است، کسانی که درباره یک نوشته ادبی، مطلب کوتاهی می نویسند، در واقع، نظر و میل شخصی و آنی خود را درباره آن اعلام می دارند. البته گاهی نیز علاوه بر نظر مخاطبان عام، نویسندگان و منتقدان فعال ادبی، از طریق فضای مجازی این فرصت و امکان را در اختیار دارند که نقد ها و یادداشت های ادبی خود را با فراغ بال در اختیار گروه وسیع تری از مخاطبان قرار دهند. بنابراین می توان گفت، آنچه که در فضای مجازی به عنوان نقد آثار ادبی منتشر می گردد، اگر از سوی مخاطبان عام باشد تنها، نشان دهنده سلیقه این دسته از مخاطبان آثار ادبی است، اما اگر از سوی منتقدان آثار ادبی باشد، از ارزش علمی بیشتری برخوردار خواهد بود. این موضوع هم همانطور که توضیح داده شد با مدیریت و کنترل صحیح کاملا قابلیت این را دارد که در مسیر درست قرار گیرد و مثل همه موارد ذکر شده در بالا شروع آن از مدرسه است و وظیفه معلمین در این خصوص سنگین و گرانبها می باشد.

 

آیا فضای مجازی تهدیدی برای زبان و ادبیات فارسی است؟

در حال حاضر فضای مجازی به شدت بر زبان و ادبیات فارسی تأثیر گذاشته و وجود ناهنجاری های متعدد و سلیقه‌ای بودن نوشتار در این فضا، بدون رعایت آداب و قوانین آسیب‌ های عمیقی بر پیکره ‌ی زبان و ادبیات فارسی وارد می ‌کند. آسیب‌ های که شاید در دراز مدت رفع و اصلاح آنها بسیار مشکل باشد.

تأثیرات چشمگیر گسترش فناوری و دنیای دیجیتال بر تمامی ابعاد جامعه احساس می‌شود. عرصه زبان و ادبیات نیز از گزند دنیای مجازی در امان نبوده و امروزه این فضا دچار برخی آسیب‌ های زبانی و ادبی شده است. آمیختن زبان شعر و نثر شاعرانه با زبان معیار علمی، یکسان نبودن سبک نوشتاری، کاربرد وسیع شکسته ‌نویسی، آشفتگی رسم ‌الخط و دخالت سلیقه‌ های شخصی، وجود غلط ‌های املایی بی ‌شمار، مبهم بودن جملات به‌ دلایلی چون نا معلوم بودن جای ضمیر، حذف ‌های نابجا، جملات مرکب و طولانی، بی ‌توجهی به معنای دقیق کلمات و تأثیر پذیرفتن بیش از حد از زبان محاوره، راه یافتن واژگان بیگانه مخفی، انتقاد های شدید و تند خارج از قواعد نقد و ادب، پژوهش‌ های عامه ‌پسند و استفاده از حروف غیر فارسی برای نگارش (فینگلیش) تنها بخشی از آسیب‌ های فضای مجازی به زبان فارسی است.

زبان، ادبیات و نوشتار عمومی جامعه با یکدیگر تعامل مستقیم دارند و زبان تحت تأثیر مسائل مطرح در جامعه قرار می‌گیرد و حتی بسیاری از محققان نیز که باید حافظ و نگهبان ادبیات باشند خود تحت تأثیر جو حاکم بر فضای مجازی و جامعه قرار گرفته‌اند.

در حال حاضر فضای مجازی به شدت بر زبان فارسی تأثیر گذاشته است و وجود ناهنجاری ‌های متعدد و سلیقه ‌ای بودن نوشتار در این فضا بدون رعایت آداب و قوانین آسیب‌ های عمیقی بر پیکره زبان و ادبیات فارسی وارد می‌ کند. آسیب‌ های که شاید در دراز مدت رفع و اصلاح ‌ها بسیار مشکل باشد.

همانطور که قبلا هم ذکر شد در بسیاری از موارد قوانین بسیار ساده دستور زبان نیز در متون نگارش شده در فضای مجازی رعایت نمی‌شود مثلاً واژه می‌ خواهم به حالت عامیانه میخوام نوشته می‌ شود. فرهنگستان زبان و ادب فارسی در انجام وظایف اصلی خود نیز آنچنان که باید و شاید عمل نمی‌کند و موضوعاتی چون تأثیر فضای مجازی بر ادبیات را نادیده گرفته است. در شرایط کنونی رسانه ‌ها اعم از رادیو، تلویزیون، روزنامه و غیره باید تلاش خود را در به کارگیری واژه ‌های طراحی شده از سوی فرهنگستان افزایش دهند و این کار می‌ت وانند کمک شایانی به نحوه نوشتار در فضای مجازی نیز کند.

 

تاثیرات مثبت فضای مجازی بر ادبیات فارسی

تا به این جای کار تمام موارد فنی و تخصصی تاثیرات فضای مجازی بر شاکله ادبیات فارسی بررسی شد و بیشتر جنبه های منفی و مخرب آن مورد بحث قرار گرفت، در این قسمت می خواهیم اثرات مفید و سازنده این فضا بر زبان و ادبیات فارسی را بررسی نماییم. فضای مجازی به عنوان یک پدیده اجتماعی و فرهنگی در دهه ‌های اخیر تأثیرات مثبت چشمگیری نیز بر ادبیات فارسی داشته است. این تأثیرات را می‌توان در چند جنبه مختلف بررسی کرد:

۱. انتشار و دسترسی به آثار

فضای مجازی امکانات فراوانی برای انتشار و دسترسی به آثار ادبی فراهم کرده است. نویسندگان می ‌توانند آثار خود را به راحتی از طریق وبلاگ‌ ها، شبکه‌ های اجتماعی و پلتفرم‌ های مختلف به مخاطبان گسترده‌ای ارائه دهند. این امر به خصوص برای نویسندگان ناشناخته و تازه‌کار که ممکن است فرصت انتشار سنتی نداشته باشند، بسیار مهم است.

۲. تغییر در سبک و محتوای آثار

فضای مجازی با ایجاد ارتباطات سریع و گسترده، باعث شده است تا نویسندگان از سبک ‌ها و موضوعات جدیدتری استفاده کنند. ترکیب عناصر مدرن و کلاسیک، استفاده از زبان روزمره و حتی ایجاد سبک ‌های جدیدی همچون داستان‌ های کوتاه مجازی و داستان‌ های مینیمال از نمونه ‌های این تغییرات هستند.

۳. نقد و بررسی آثار

فضای مجازی به منتقدان و مخاطبان امکان می ‌دهد تا به سرعت و به صورت گسترده‌ ای به نقد و بررسی آثار بپردازند. این امر نه تنها به بهبود کیفیت آثار کمک می ‌کند بلکه به نویسندگان نیز بازخورد مستقیم و مفیدی ارائه می ‌دهد.

۴. ایجاد جوامع ادبی

فضای مجازی با ایجاد گروه ‌ها، انجمن ‌ها و فوروم‌ های ادبی، امکان بحث و تبادل نظر بین نویسندگان و خوانندگان را فراهم می ‌کند. این جوامع مجازی به عنوان یک منبع الهام و همچنین مکانی برای به اشتراک گذاری دانش و تجربیات عمل می‌ کنند.

۵. تاثیرات فرهنگی و اجتماعی

فضای مجازی به عنوان یک پدیده جهانی، تأثیرات فرهنگی و اجتماعی گسترده‌ای بر ادبیات فارسی داشته است. از یک سو، این فضا باعث شده است تا نویسندگان با فرهنگ‌ ها و ادبیات دیگر کشور ها آشنا شوند و از آنها الهام بگیرند. از سوی دیگر، ادبیات فارسی نیز توانسته است در سطح جهانی بیشتر معرفی شود و مخاطبان جدیدی پیدا کند.
در نهایت تأثیر فضای مجازی بر ادبیات فارسی چندوجهی و پیچیده است. این فضا با ایجاد امکانات جدید برای انتشار و نقد آثار، تغییر در سبک و محتوای نوشته ‌ها، و ایجاد جوامع مجازی ادبی، به توسعه و تحول این حوزه کمک شایانی کرده است. همچنین، با ایجاد ارتباطات فرهنگی و اجتماعی جدید، ادبیات فارسی توانسته است جایگاه ویژه ‌ای در جهان پیدا کند.

 

درس طوطی و بازرگان را چطور با کمک فضای مجازی آموزش دهیم؟

برای آموزش درس “طوطی و بازرگان” با کمک فضای مجازی، می‌توانید از روش ‌های مختلفی برای ارتقاء تجربه آموزشی دانش‌آموزان استفاده کنید. در ادامه چند روش موثر برای آموزش این درس با استفاده از فضای مجازی را برای شما توضیح می‌دهم:

ایجاد ویدیوهای آموزشی: ایجاد ویدیوهای آموزشی که داستان طوطی و بازرگان را با استفاده از تصاویر و صدا به نحوی جذاب و قابل فهم برای دانش‌آموزان نمایش دهد. این ویدیو ها می‌توانند توجه و تمرکز دانش‌ آموزان را جلب کرده و به خاطر سپاری مفاهیم خوب کمک کنند. مثلا در این داستان با ایجاد یک انیمیشن ساده و به تصویر کشیدن کاراکترهای آن (طوطی و بازرگان) می توان تصویر سازی درستی انجام داد و برای مخاطبین این درس فضایی بصری ایجاد کرد، قطعا پس از این مرحله نرخ یادگیری و معنا و مفهوم این داستان با عمق بیشتری به ذهن دانش آموزان نفوذ می کند.

استفاده از نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های آموزشی: استفاده از نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های مختلفی که به شکل بازی ‌ای و تعاملی، مطالب درسی را آموزش دهند. این نوع اپلیکیشن ‌ها می‌ توانند دانش‌آموزان را ترغیب به یادگیری و تفکر کنند. در این درس هم می توان حتی بازی هایی با پلتفرم های بسیار ساده ایجاد نمود و در درک مطلب هرچه بیشتر درس طوطی و بازرگان به دانش آموزان کمک کرد.

تشویق به مطالعه آنلاین: ایجاد یک پلتفرم آنلاین که دانش‌آموزان بتوانند مطالب درسی را مطالعه کرده و تمرینات مربوط به آن را انجام دهند. این پلتفرم می‌تواند شامل مقالات، ویدیوها، تمرینات تعاملی و آزمون‌های آنلاین باشد. قطعا این مورد نه تنها برای درس طوطی و بازرگان بلکه برای تمامی داستان ها و حتی درس های دیگر هم می تواند دانش افزایی داشته باشد.

برگزاری کلاس‌های آموزشی زنده: استفاده از ابزارهای مختلف مانند وبینارها یا پلتفرم‌های تحت وب برای برگزاری کلاس‌های آموزشی زنده که امکان برقراری تعامل زنده بین استاد و دانش‌آموزان را فراهم می‌آورد. این مورد هم به مانند قسمت قبلی، کلی هست و علاوه بر داستان طوطی و بازرگان برای همه دروس می تواند مفید باشد.

ایجاد فضای گفت‌وگو آنلاین: ایجاد یک فضای گفت‌وگو آنلاین که دانش‌آموزان بتوانند از طریق آن به سوالات خود پاسخ بگیرند، تبادل نظر کنند و با همکلاسی‌های خود در مورد درس بحث کنند. ایجاد این فضا مخصوصا که امروزه اصلی‌ترین استفاده دانش آموزان و کودکان از دنیای مجازی محدود به رسانه ‌های اجتماعی است، می تواند بسیار مفید باشد. همانطور که می دانید رسانه ‌های اجتماعی فن آوری‌ های تعاملی با واسطه دیجیتالی هستند که ایجاد یا تبادل اطلاعات، ایده ‌ها، علایق شغلی و سایر اشکال بیان را از طریق جوامع مجازی تسهیل می‌ کنند. همچنین از رسانه‌ های اجتماعی به منظور به اشتراک‌گذاری اطلاعات، تبادل پیام‌ های شخصی، مشاهده فیلم‌ ها و تصاویر، به اشتراک‌گذاری ایده ‌ها و ارسال داده‌ ها استفاده می ‌شود. از جمله مهم ‌ترین رسانه‌ های اجتماعی می‌توان فیسبوک، تلگرام، اینستاگرام، واتس آپ، لینکدین، تیک تاک و … به اشاره کرد. حال فرض کنید این فضا ها برای درس هایی که مانند داستان طوطی و بازرگان تا حدودی مفهومی هستند و فلسفه ی غنی ای در دل این داستان نهفته هست که شاید مدت ها بعد از خواندن این داستان، سوالاتی برای دانش آموزان ایجاد شود. داشتن فضایی آنلاین برای مطرح کردن پرسش ها و ابهامات دانش آموزان می تواند بسیار زیاد به دانش آموزان کمک کند.

محیط یادگیری راحت: دانش آموزان بدون نیاز به ماندن در ترافیک، ترک زود هنگام برای شرکت در کلاس یا از دست دادن لحظات بودن در کنار خانواده، از طریق ابزارهای الکترونیکی در کلاس ها شرکت و حتی تکالیفشان را از این طریق ارسال می کنند. این مورد هم به همراه دو قسمت بعدی علاوه بر داستان طوطی و بازرگان برای بقیه دروس و داستان ها نیز مفید است و از مزایای جذاب فضای مجازی و آموزش آنلاین می باشد.

راحتی و انعطاف پذیری: آموزش داستان طوطی و بازرگان به صورت دوره های آنلاین به یدانش آموزان این فرصت را می دهد تا زمان مطالعه و یادگیری خود را مطابق با کار و بقیه برنامه های زندگی خود انتخاب کنند.

مسئولیت پذیری و بهبود انضباط فردی: یادگیری آنلاین نیاز به انگیزه قوی و مهارت مدیریت زمان بالایی دارد، طبیعتا هرچه شخص مسئولیت پذیرتر و منضبط تر باشد، موفقیت بیشتری به دست می آورد. این روش کمک بزرگی به بهبود این دو شاخص در دانش آموزان کرده است، داستان هایی امثال داستان طوطی و بازرگان علارغم سادگی می توانند درس های بزرگی در زندگی به ما بدهند و سرشار از پند و اندرز هستند، آموزش این گونه داستان ها در فضای مجازی اگر همراه با انضباط و مسئولیت پذیری باشد نتیجه شگفت انگیزی به همراه خواهد داشت.

استفاده از این روش‌ها به شما کمک می‌کند تا فرآیند آموزش درس “طوطی و بازرگان” را به شکلی فعالانه ‌تر و تعاملی ‌تر ارائه دهید و دانش‌آموزان را بهتر در یادگیری و درک مفاهیم کمک کنید.

 

نتیجه گیری

پیدایش شبکه جهانی اینترنت، سبب پیدایش شکل و قالب های جدیدی در عرصه ادبیات معاصر فارسی شده است که در ادبیات کهن ما سابقه ندارد. اگر چه این آثار، دستاورد های نوینی برای ادبیات معاصر فارسی فراهم آورده اند و دریچه های تازهای به روی مخاطبان خود گشوده اند، اما در عین تازگی، اغلب به سبب شتابزدگی در پرداخت هنری و سرعت ارائه به مخاطب، پرورش مضمون و محتوا، مغفول مانده و تنها به فرم و شکل ادبی آنها توجه شده است؛ این شتابزدگی سبب تخریب ارزش های زبانی و ادبی آثار انتشار یافته در فضای مجازی و بالطبع در حوزه ی ادبیات معاصر شده است، چرا که گاه، این دسته از شاعران و نویسندگان، هواداران بسیاری می یابند که تحت تأثیر سبک نوشتاری آنان قرار گرفته، به مدافعان و مروجان این ادبیات سست تبدیل می گردند. همچنین قواعد نوشتار نیز طبق سلیقه و خواست مخاطبان و البته توسط خود آنان در حال دگرگونی است و از آنجایی که این تغییرات در بستری علمی پدید نیامده اند و در تاریخ زبان فارسی بی سابقه اند، می توانند راه را برای انحراف قواعد زبان از شکل درست و نظام مند آن بیش از پیش هموار نماید. برای بررسی استفاده از فضای مجازی در ادبیات فارسی، می‌توان به چندین جنبه مختلف پرداخت. این جنبه‌ ها شامل نحوه آموزش ادبیات، تعامل دانش‌آموزان با محتوای درسی و همچنین بهره‌گیری از منابع و ابزار های آنلاین است. این موارد می ‌توانند منابع گسترده ‌ای از مطالب آموزشی را در اختیار دانش‌ آموزان و معلمان قرار دهد.

همچنین از طریق شبکه‌ های اجتماعی، فوروم ‌ها و گروه‌ های مجازی، دانش ‌آموزان می ‌توانند پرسش ‌های خود را مطرح کرده و با یکدیگر به بحث و تبادل نظر بپردازند. این تعاملات می‌ تواند به افزایش انگیزه و مشارکت دانش‌ آموزان کمک کند. علاوه بر این ها استفاده از آزمون‌ ها و تمرین ‌های آنلاین می ‌تواند به تقویت یادگیری دانش ‌آموزان کمک کند. این ابزار ها می‌ت وانند شامل کوییز ها، آزمون‌ های چندگزینه ‌ای و تمرین ‌های تعاملی باشند که دانش ‌آموزان می ‌توانند به صورت فردی یا گروهی انجام دهند.

دانش‌آموزان می ‌توانند با استفاده از اینترنت، اطلاعات مرتبط با موضوعات درسی خود را جستجو کنند و از منابع معتبر بهره ‌مند شوند. این مهارت می ‌تواند به افزایش دانش عمومی و توانایی تحلیل اطلاعات کمک کند. ترویج مطالعه آزاد فضای مجازی می‌ تواند به ترویج مطالعه آزاد در میان دانش ‌آموزان کمک کند. دسترسی به کتابخانه‌ های دیجیتال و وب‌ سایت ‌های ادبی می ‌تواند انگیزه ‌ای برای مطالعه کتاب ‌های غیر درسی و گسترش دامنه دانش و تجربیات ادبی دانش ‌آموزان باشد. در نتیجه استفاده از فضای مجازی در آموزش ادبیات فارسی می ‌تواند به بهبود فرآیند یادگیری و افزایش انگیزه و مشارکت دانش ‌آموزان کمک کند. از منابع آموزشی آنلاین و ابزار های تعاملی گرفته تا تمرین‌ های آنلاین و ترویج مطالعه آزاد، همگی می ‌توانند نقش موثری در تقویت مهارت ‌های زبانی و ادبی دانش‌ آموزان ایفا کنند. با این حال، لازم است که این ابزار ها به صورت هوشمندانه و همراه با نظارت معلمان به کار گرفته شوند تا از تأثیرات منفی احتمالی جلوگیری شود.

در این زمینه مسئولین مربوطه باید در تدوین کتاب ‌های فارسی و نگارش در سطوح مختلف از ابتدایی تا پایان دبیرستان دروسی را در زمینه چگونگی کاربرد درست آیین زبان و نگارش زبان فارسی در کتب درسی بگنجاند. همچنین اراده و عزم ملی و همگانی برای پاسداشت زبان و ادبیات فارسی و آیین نگارش آن در فضای مجازی و کوشش رسانه ‌های نوشتاری، شنیداری و دیداری در راستای درست نوشتن و درست گفتن بر اساس آیین نگارش و زبان فارسی باید لحاظ شود.

کوشش و تلاش ادارات و نهاد های دولتی و خصوصی و فرهنگی و هنری در زمینه بهره گیری درست از آیین نگارش و واژگان زبان فارسی، همچنین کوشش فرهنگستان زبان و ادبیات پارسی در بازآفرینی و چگونگی استفاده از واژگان و جملات تازه در شبکه‌ های اجتماعی، امری ضروری است. بنیادی ‌ترین و بهترین راهکار برای خروج از این معضل فرهنگی و اجتماعی، در توجه جدی به آموزش و تربیت دانش آموزان در سطوح مختلف تحصیلی به ویژه در مقطع ابتدایی به عنوان پایه و مادر سایر مقاطع تحصیلی به شمار می ‌رود، همچنین توصیه می‌ شود خانواده ها نیز در این زمینه همکاری لازم را با آموزش و پرورش داشته باشند.

 

نویسنده: سرکار خانم معصومه کمری